LEFKARA (1/7)

Il y a trois ans, en 2013, je vécus ma passion pour la broderie avec une intensité sans précédent.  J'oeuvrais, au même moment et durant au moins six heures par jour, en alternance à mon Reticello, au Fiordaliso et encore à cinq autres projets compliqués.  La broderie et le tricot ont beau tourner en passion, ceci tenait de la folie et apportait du stress !  Un grand besoin de détente et de simple plaisir de broderie s'imposait alors.  J'envisageais un projet facile dont je maîtrisais déjà parfaitement la technique, quelque chose de grand mais simple à faire, qui m'assurerait pendant longtemps la détente sereine si désirée.  Un grand hardanger peut-être ?  Le hasard voulait que j'avais le morceau idéal de lin déjà en stock, et le perlé ne me manquait pas non plus.  J'attaquais donc les premiers points de mon grand hardanger facile.  Au moins, c'est ce que je pensais...

Three years ago, in 2013, I lived my passion for embroidery with unprecedented intensity.  I worked hard, at the same time and for at least six hours a day, alternately on my Reticello, the Fiordaliso, and five other complicated projects.  Embroidery and knitting may well become your passion, but this was madness and brought stress !  I felt a great necessity for relaxation and simple embroidery pleasure.  So, I was considering an easy project of which I already mastered the technique perfectly, something big but easy to do, and that would guarantee me during a long time the so desired serene relaxation.  A big hardanger perhaps ?  I happened to have the perfect piece of linen already in stock and the perlé thread didn't lack either.  So, I immediately started the first stitches of my big and easy hardanger.  At least, that's what I thought...

Een drietal jaar geleden, in 2013, beleefde ik mijn borduurpassie met ongekende intensiteit.  Ik werkte afwisselend aan mijn Reticello, de Fiordaliso en een vijftal andere ingewikkelde projecten, en dat minimum zes uur per dag.  Borduren en breien mogen dan wel tot passie uitgroeien, maar dit werd gekte en bracht stress !  De nood aan relax en simpel borduurplezier drong zich op.  Ik dacht aan een eenvoudig project waarvan ik de techniek al goed beheerste, iets groot maar gemakkelijk, dat me voor lange tijd de nodige ontspanning en sereniteit moest verzekeren.  Een grote hardanger misschien ?  De perfecte lap linnen had ik net ik voorraad en aan wit perlé garen ontbrak het me evenmin.  Ik zette meteen de eerste steken van wat een grote, gemakkelijke hardanger moest worden.  Tenminste, dat dacht ik...

Effectivement, j'entamais la broderie par une structure traditionnelle de hardanger au centre de la toile.  Toutefois, pendant ma recherche de motifs originaux le même livre intriguant s'imposait.  Bien qu'il fut là depuis quelques années, je l'avais jusqu'alors remis inutilisé dans la bibliothèque après chaque consultation : Lefkara Lace Embroidery, d'Androula Hadjiyiasemi (ISBN 9963-7643-1-2).  Il s'avéra que, cette fois-ci, son moment était venu.
Si à ce moment je ne me réalisais pas pleinement qu'en réalité j'étais en route pour faire de la broderie lefkara, c'était dû au fait que les formes géométriques basiques des deux techniques sont très ressemblantes.  C'est donc ainsi que mon hardanger s'était déjà transformé en lefkara bien avant que je m'en fusse rendue compte.

I effectively started embroidering a traditional hardanger structure in the centre of the fabric.  However, when I was searching for original motifs an intriguing book forced itself on me aigain.  A book I had taken up several times already over the past years but had put back each time unused on the bookshelves : Lefkara Lace Embroidery, by Androula Hadjiyiasemi (ISBN 9963-7643-1-2).  It seemed that this time its moment had come.
That I didn't fully realize at the moment that in fact I was creating a lefkara embroidery was due to the fact that the basic geometric forms of the two techniques are very similar.  So, even before I knew it myself, my hardanger doily had turned into a lefkara doily.

Ik begon inderdaad met het borduren van een traditionele hardangerstructuur in het centrum van de stof.  Maar eenmaal op zoek naar originele motieven drong dat intrigerend boek zich weer op.  Ik had het al talrijke keren ter hand genomen maar telkens ongebruikt terug in de boekenkast geplaatst : Lefkara Lace Embroidery, van Androula Hadjiyiasemi (ISBN 9963-7643-1-2).  Deze keer echter leek zijn moment aangebroken.
Dat ik me op dat ogenblik niet ten volle realiseerde dat ik in werkelijkheid lefkara aan het borduren was komt door het feit dat de geometrische basisvormen van beide technieken erg verwant zijn.  En voor ik het besefte werd mijn hardangerkleed uiteindelijk een lefkarakleed.

Comme signalé au début de l'article, j'avais plusieurs projets en même temps en route en 2013.  C'est la raison pour laquelle je ne terminai ma broderie lefkara qu'en octobre 2015.  Deux ans et demi après avoir brodé le tout premier point !  300 heures de broderie.  Ce qui était censé me procurer la détente et le simple plaisir de broderie se révéla, encore une fois, un nouveau défi technique.  Cependant, je ne me plains pas, loin de là.  Au contraire, je considère ma peine largement récompensée par le résultat.
J'ai brodé ma lefkara sur du lin blanc 12 fils de Permin of Copenhagen, avec du Ritorto Fiorentino Perlé blanc 8 et 12.  L'ouvrage terminé mesure 90 sur 50 cm.
Détail pétillant : dans mon enthousiasme et ma créativité euphorique du moment, j'ai négligé de prévoir une destination pour mon napperon en lefkara.  Maintenant je constate qu'aucun de mes meubles ne se prête pour le mettre en valeur.

As mentioned at the beginning of this post I had several embroidery projects at the same time in progress in 2013.  That's why I finished my lefkara doily only in October 2015.  Two and a half years after having embroidered the very first stitch !  I worked on it for more than 300 hours.  And what was meant to be an easy hardanger giving me relaxation and simple embroidery pleasure became, once again, a new technical challenge.  However, you won't hear me complaining : I consider all my effort richly rewarded by the result.
I embroidered my lefkara doily on 30 count white linen of Permin of Copenhagen, with Ritorto Fiorentino Perlé white 8 and 12.  The finished work is 90 x 50 cm.
Sparkling detail : having ignored in my enthusiasm and euphoric creativity of the moment to provide a destination for my lefkara, I now find that I have no appropriate furniture to showcase it.

Zoals reeds vermeld bij de aanvang van dit artikel had ik toen in 2013 heel wat projecten tegelijk op mijn borduurgetouw staan.  Om die reden raakte mijn lefkarakleed pas in oktober 2015 helemaal af.  Twee en een half jaar nadat ik de eerste steek had geplaatst !  Ruim 300 uren heb ik eraan geborduurd.  En wat bedoeld was als een gemakkelijke hardanger die me ontspanning en eenvoudig borduurplezier moest verschaffen, werd dan toch weer een nieuwe technische uitdaging.  Maar je hoort me niet klagen : ik voel mijn moeite ruimschoots door het resultaat beloond.
Mijn lefkarakleed is geborduurd op wit 12 draads linnen van Permin of Copenhagen, met Ritorto Fiorentino Perlé wit 8 en 12.  Het afgewerkte kleed meet 90 x 50 cm.
Pikant detail : in mijn enthousiasme en euforische creativiteit van het ogenblik heb ik niet eens aan een bestemming gedacht voor mijn lefkarakleed.  Blijkt nu dat ik er geen geschikt meubel voor heb.

A cause de la complexité de l'ouvrage, j'étalerai l'approche détaillée sur plusieurs articles à venir.  Dans l'intérêt de l'orientation j'ai divisé l'ensemble en plusieurs secteurs virtuels.  L'image ci-dessus illustre le schéma de cette division.  Chaque secteur est pourvu d'un chiffre, faisant référence au numéro de l'article (à venir) dans lequel la partie concernant sera exposée en détail.
Plus loin dans l'article actuel vous trouverez mon exposé sur les origines et l'histoire de la broderie lefkara.

Because of the complexity of the embroidery I'll spread a detailed approach over several posts to come.  To have a better insight I divided the whole in several virtuals sectors.  The picture above illustrates the schema of this division.  Each sector has been provided with a figure referring to the post (to come) that deals with the concerned area.
Below you can find my presentation on the origins and the history of lefkara embroidery.

Wegens de complexiteit van het werk zal ik een gedetailleerde bespreking over verschillende toekomstige artikels spreiden.  Ter bevordering van de oriëntatie heb ik het borduurwerk virtueel in sectoren verdeeld.  Daarvan ziet u hierboven een schematische foto.  Elke sector is voorzien van een cijfer dat verwijst naar het nummer van het (te komen) artikel waarin de betreffende zone gedetaillerd aan bod komt.
Hieronder kunt u nog mijn samenvattend verhaal lezen over het ontstaan en de geschiedenis van het lefkaraborduurwerk.

Les origines et l'histoire de la broderie lefkara
La recherche du berceau de la broderie lefkara mène directement à Chypre.  Sur cette île, située dans la Méditerranée au sud de la Turquie, se trouve notamment, dans le district de Larnaca, un village portant le nom de Lefkara.
Jusqu'à la seconde moitié du 15e siècle n'était pratiquée en Chypre qu'une forme assez grossière de broderie blanche, composée de simples motifs géométriques, brodés en gros fil de coton sur une toile de coton grossière, les deux fabriqués à la maison.  Si cette tradition séculaire fut bouleversé au cours du 15e siècle, cela a tout à voir avec l'histoire de l'île.
En 1191 la Chypre fut conquis sur l'Empire byzantin par Richard Coeur de Lion, en route vers le Proche-Orient pour, ce qui sera appelée plus tard, la Troisième Croisade.  Depuis, et jusqu'au 15e siècle, l'île fut gouvernée sous forme de royaume par des familles de croisés et leur descendants.
Jacques II, dernier roi de Chypre, épousa en 1468 Catherine Cornaro, une dame noble de Venise.  En 1474, après le décès de son mari et leur enfant unique, Catherine elle-même devint reine de Chypre. 

Catherine Cornaro (1454-1510)

Le palais et la cour de la reine vénitienne se trouvant à Lefkara, à l'époque la ville principale de l'île, ce lieu devint vite un pôle d'attraction pour les commerçants, les artisans et les visiteurs de Venise.  De nombreux Vénitiens installèrent même leur résidence d'été à Chypre.
C'était un va-et-vient et il ne fallait pas longtemps avant que toutes sortes d'influences vénitiennes s'infiltrèrent dans la vie quotidienne chypriote, d'autant plus qu'une partie de la population locale était employée à la cour et donc exposée en permanence aux influences de la riche culture vénitienne.
L'abdication forcée de Catherine en 1489 en faveur de la République de Venise, qui s'empara du pouvoir sur l'île, ouvrit encore plus largement la porte de Chypre aux influences vénitiennes.  Il est donc inconcevable que le contact avec l'opulence vénitienne reste sans conséquence pour la technique de broderie.  Bien au contraire, l'impact se révéla énorme.
Bientôt les femmes chypriotes se familiarisèrent avec les techniques de la dentelle à l'aiguille raffinée de Venise et les intégrèrent dans leur propre broderie blanche traditionnelle.  Elles apprirent en outre à créer elles-mêmes les motifs ajourés et les adaptèrent à leur propres idées, compétences et goût.  La broderie lefkara, ou la lefkaritika, était née.
Qu'un mariage royal puisse avoir une telle répercussion sur la broderie ne représente nullement le monopole de la lefkara.  Le même phénomène s'est produit quand Catherine d'Aragon introduisit le blackwork en Angleterre à l'occasion de son mariage avec Henri VIII (voir mon article du 5 avril 2013).  Aussi devons nous l'entrée et la diffusion en France du reticello et du punto in aria au mariage de Catherine de Médicis avec Henri II (en 1533) et à celui de Marie de Médicis avec Henri IV (en 1600) (voir mon article du 15 novembre 2013).  Pouvons-nous donc conclure que c'est la femme qui apporte la finesse et le raffinement en mariage ?...
Remarquablement, de nombreuses techniques de broderie semblent avoir leurs racines en Italie.  C'est déjà le cas avec le reticello, le punto antico, l'aemilia ars, le punto in aria et l'assisi.  Il s'avère maintenant que la lefkaritika cypriote, elle non plus, n'échappe à ce cliché.  Tous les chemins mènent à Rome... même en matière de technique de broderie.
Si la broderie lefkara n'est pas restée limitée à l'île de Chypre, mais qu'elle a par contre trouvé son chemin vers l'Europe et même l'Amérique, nous le devons... aux hommes.  Tout a commencé avec Léonard de Vinci.  Selon la légende ce célèbre artiste de la Renaissance aurait acheté, à l'occasion de sa visite à l'île de Chypre en 1481, une nappe d'autel en broderie lefkara pour l'offrir à la Cathédrale de Milan.  L'historiographie ne confirme pas ce récit pour autant.  Ce qui est historiquement certain en revanche, c'est que les hommes de Lefkara ont témoigné d'un remarquable talent commercial à partir de la fin du 19e siècle.  Lorsque les femmes s'appliquèrent à leur broderie devant leurs petites maisons blanchies à la chaux ou à l'ombre des pergolas, leurs conjoints colportaient les ouvrages raffinés de lefkaritika.  Au départ seulement dans les grandes villes des pays environnants hébergeant une population considérable de langage grec, comme Alexandrie, le Caire, Smyrne et Istanbul, mais bientôt ils se répandirent depuis la Grèce dans l'Europe entière et établirent des comptoirs jusqu'en Scandinavie et même en Amérique.
Après que le grossier tissu de coton traditionnel fut remplacé par de la fine toile de lin, la lefkara atteignit aux premiers décennies du 20e siècle le sommet de son raffinement et connaît depuis une diffusion mondiale.
Dans la lefkara contemporaine les anciens motifs ne sont plus effectués, en raison de leur complexité et le temps immense que demande leur réalisation.  Bien regrettable, car c'est ainsi que la technique de la lefkara traditionnelle risque de se perdre pour toujours.


Origin and history of lefkara embroidery
A search for the cradle of lefkara embroidery leads directly to Cyprus.  On this island, situated in the Mediterranean south of Turkey, there is in the Larnaca district a village called Lefkara.
Until the second half of the 15th century only an unrefined kind of white embroidery was practiced on Cyprus, consisting of simple geometric motifs, embroidered with hand spun cotton thread on coarsely-woven homemade cotton fabric.  That the 15th century brought a fundamental change has everything to do with the history of the island.
Cyprus had been conquered from the Byzantine Empire in 1191 by Richard Lionheart, on his way towards the Near East for the Third Crusade.  Since then, and until the 15th century, the island was ruled as a kingdom by crusader families and their descendants.
James II, the last king of Cyprus, got married in 1468 to Catherine Cornaro, a noblewoman from Venise.  In 1474, after the death of her husband and their only child, Catherine herself became queen of Cyprus.  Palace and court of the Venetian queen were located in Lefkara, the island's main town at the time, which soon attracted Venetian merchants, craftsmen and visitors.  Numerous Venetians even established on Cyprus their summer residence.

Catherine Cornaro (1454-1510)

It was a come and go and it didn't take long before Venetian influences infiltrated in Cypriot daily life, all the more since a part of the local population was employed at the court and therefore permanently exposed to the sphere of influence of the rich Venetian culture.
The enforced abdication of Catherine in 1489 in favour of the Republic of Venice, which seized the power on the island, opened Cyprus' door still more widely to Venetian influences.  It is therefore inconceivable that the contact with the Venetian opulence would remain without consequence for the embroidery technique.  On the contrary, the impact turned out to be immense.
Once the Cypriot women familiarized with the techniques of the delicate Venetian needle lace, they integrated these into their own traditional white embroidery.  They also learned to create new openwork motifs themselves and adapted them to their own ideas, skills and taste.  Lefkara embroidery, or lefkaritiko, was born.
That a royal wedding may have such repercussions on the embroidery is not lefkara's monopoly at all.  The same phenomenon occurred when Catherine of Aragon introduced the blackwork technique in England on the occasion of her marriage in 1509 with Henry VIII (see my post of 5 April 2013).  Also, we owe the entrance and dissemination in France of reticello and punto in aria to the marriage of Catherine de' Medici with Henri II (in 1533), and that of Marie de' Medici with Henri IV (in 1600) (see my post of 15 November 2013).  So, should we conclude that it is the woman who brings refinement and subtlety in marriage ?...
By the way, it remains remarkable that many embroidery techniques seem to have their roots in Italy.  This is already the case with reticello, punto antico, aemilia ars, punto in aria and assisi.  And now it turns out that the Cypriot lefkara doesn't escape this cliché either.  All roads lead to Rome... even where embroidery technique is concerned.
That lefkara embroidery didn't remain limited to the island of Cyprus, but found its way to Europe and even America, is owed to... men.  It all started with Leonardo da Vinci.  According to legend, this famous Renaissance artist, during his visit to Cyprus in 1481, bought an altar cloth in lefkara embroidery to donate it to the Milan Cathedral.  Historiography doesn't confirm this story so far.  However, what is historically certain is that the men of Lefkara, from the end of the 19th century on, showed a particular commercial talent.  While women applied to their embroidery along the small whitewashed house fronts or in the shade of pergolas, their husbands peddled the delicate lefkara embroideries.  Initially only in the cities of neighbouring countries hosting a large Greek speaking population, such as Alexandria, Cairo, Smyrna and Istanbul, but soon they swarmed out from Greece throughout Europe where they established sales offices as far as Scandinavia and even America.
After the traditional coarsely-woven cotton fabric had been replaced by fine linen, lefkara embroidery reached in the first decades of the 20th century the top of its refinement and since enjoys a worldwide dissemination.
In contemporary lefkara the old designs aren't executed anymore, because of their complexity and the immense time their realization requires.  A pity, for the traditional lefkara technique runs the risk of being lost forever.


Ontstaan en geschiedenis van het lefkara borduurwerk
Een zoektocht naar de bakermat van het lefkaraborduurwerk leidt rechtstreeks naar Cyprus.  Op dit eiland, gelegen in de Middellandse Zee ten zuiden van Turkije, bevindt zich namelijk in het district Larnaca een dorp met de naam Lefkara.
Tot in de tweede helft van de 15de eeuw werd op Cyprus echter maar een onverfijnde vorm van wit borduurwerk beoefend, bestaande uit eenvoudige geometrische motieven, met zelfgesponnen katoendraad geborduurd op grove, zelfgeweven katoenen stof.  Dat daar in de loop van de 15de eeuw verandering in kwam, heeft alles te maken met de geschiedenis van het eiland.
Cyprus werd in 1191 door Richard Leeuwenhart, op weg naar het Nabije Oosten voor de Derde Kruistocht, veroverd op het Byzantijnse Rijk.  Vanaf toen, en tot in de 15de eeuw, werd het eiland onder de vorm van een koninkrijk geregeerd door kruisvaardersfamilies en hun afstammelingen.
Jacobus II, de laatse koning van Cyprus, trad in 1468 in het huwelijk met Catharina Cornaro, een edelvrouw uit Venetië.  In 1474, na de dood van haar echtgenoot en hun enig kind, werd Catharina zelf koningin van Cyprus.  Paleis en hofhouding van deze Venetiaanse koningin bevonden zich in Lefkara, in die tijd de belangrijkste stad van het eiland, die meteen een aantrekkingspool werd voor Venetiaanse bezoekers, ambachtslui en handelslieden.  Talrijke Venetianen vestigden op Cyprus zelfs hun zomerverblijf.

Catharina Cornaro (1454-1510)

Het werd een komen en gaan en het duurde dan ook niet lang vooraleer Venetiaanse invloeden zich in het dagelijkse Cypriotische leven infiltreerden, te meer daar een deel van de plaatselijke bevolking aan het hof was tewerkgesteld en zich aldus permanent in de invloedssfeer van de rijke Venetiaanse cultuur bevond.
De afgedwongen troonsafstand van Catharina in 1489 ten voordele van de republiek Venetië, die het bewind van het eiland overnam, zette de deur van Cyprus nog wijder open voor Venetiaanse invloed.  Het is dan ook ondenkbaar dat de aanraking met de Venetiaanse weelde voor de borduurtechniek zonder gevolg zou blijven.  Integendeel, de impact was enorm.
Algauw maakten de Cypriotische vrouwen zich vertrouwd met de technieken van het verfijnde Venetiaanse naaldkantwerk en voegden deze toe aan hun eigen traditioneel wit borduurwerk.  Ze leerden de ajourmotieven bovendien zelf ontwerpen en stelden deze bij naar hun eigen ideeën, vaardigheid en smaak.  Het lefkara borduurwerk, of lefkaritiko, was geboren.
Dat een koninklijk huwelijk zo'n ingrijpende weerslag kan hebben op de borduurkunst is geenszins het monopolie van lefkara.  Hetzelfde fenomeen heeft zich voorgedaan toen Catharina van Aragon ter gelegenheid van haar huwelijk in 1509 met Hendrik VIII het blackwork in Engeland introduceerde (zie mijn artikel van 5 april 2013).  Zo hebben we ook de intrede en verspreiding in Frankrijk van reticella en punto in aria te danken aan het huwelijk van Catharina de Medici met Hendrik II (in 1533), en dat van Marie de Medici met Hendrik IV (in 1600) (zie mijn artikel van 15 november 2013).  Mogen we daarmee besluiten dat het de vrouw is die stijl en raffinement aanbrengt in het huwelijk ?...
Opvallend hierbij is bovendien dat talrijke borduurtechnieken Italiaanse roots bezitten.  Dat is onder meer al het geval met reticella, punto antico, aemilia ars, punto in aria en assisi.  En nu blijkt dus  het Cypriotische lefkaritiko evenmin aan dit cliché te ontsnappen.  Alle wegen leiden naar Rome... zelfs waar het borduurtechniek betreft.
Dat het lefkaraborduurwerk niet tot het eiland Cyprus begrensd is gebleven, maar ook zijn weg naar Europa en zelfs Amerika heeft gevonden, hebben we te danken aan... mannen.  Het begon met Leonardo da Vinci.  Volgens de legende zou deze befaamde Italiaanse renaissancist, tijdens zijn bezoek aan Cyprus in 1481, een altaarkleed in lefkara hebben gekocht om het aan de kathedraal van Milaan te schenken.  Dit verhaal wordt door de geschiedschrijving echter niet bevestigd.  Wat wél historisch vaststaat is dat mannen uit Lefkara vanaf het einde van de 19de eeuw van een bijzonder commercieel talent getuigden.  Terwijl de vrouwen voor hun witgekalkte huisjes of in het lommer van de pergola's ijverig zaten te borduren, trokken hun echtgenoten erop uit om het geraffineerde lefkaritiko aan de man te brengen.  In het begin enkel naar de steden van omringende landen die een aanzienlijke Griekssprekende populatie herbergden, zoals Alexandrië, Caïro, Smyrna en Istanboel, maar spoedig zwermden ze vanuit Griekenland over heel Europa uit en stichtten zelfs verkoopspunten tot in Scandinavië en Amerika.
Nadat de traditionele grove katoenen borduurstof bovendien werd vervangen door fijn linnen, bereikte het lefkaraborduurwerk in de eerste decennia van de 20ste eeuw een hoogtepunt van raffinement en kent sindsdien een wereldwijde verspreiding.
In de hedendaagse lefkara worden de oude ontwerpen niet langer uitgevoerd, wegens hun complexiteit en de immense tijd die hun realisatie vergt.  Betreurenswaardig, want daardoor dreigt de techniek van de traditionele lefkaritiko voor altijd verloren te gaan.


Enfin, pour conclure ce premier article, j'ai mentionné quelques liens vers des sites web qui vous fourniront encore plus d'informations sur cette technique de broderie séculaire mais passionnante.
Je vous souhaite beaucoup de plaisir avec ma série sur la broderie lefkara.

Finally, to close this first post, I'd like to mention some links to websites that can give you more information on this age-old but exciting embroidery technique.
I fervently hope you will enjoy my lefkara series.

Ter afsluiting ten slotte van dit eerste artikel vermeld ik nog enkele links naar websites die nog meer informatie bevatten over deze eeuwenoude maar boeiende borduurtechniek.
Ik wens jullie veel plezier met mijn lefkara-reeks.

http://www.katolefkara.org/english/lefk_lace.shtml
http://volsul.over-blog.com/article-la-broderie-de-lefkara-114106451.html
https://www.youtube.com/watch?v=vz84N-54FvA
http://www.needlenthread.com/2010/06/lefkara-lace-up-close.html
http://www.aboutcyprus.org.cy/en/lefkara-lace
http://www.northcyprus.co.uk/lefkara-lace/
https://en.wikipedia.org/wiki/Lefkara_lace